ربابه عباسی صاحبی؛ حسین منصوریان سرخگریه؛ رضا فرصتی جویباری
دوره 18، شماره 54 ، اسفند 1400، صفحه 1-22
چکیده
چکیده
نظریة ساختار دو قطبی و تقابلی، از نظریّة ساختگرایی متأثر شد و برجسته‌ترین نظریّه‌پرداز این حوزه، کلودلوی استروس است که به تحلیل زوایا و ابعاد وجودی انسان در مواجهه با جهان اطراف می‌پردازد. وی معتقد است که ساختار ذهن انسان برای درک پدیدهها، هر پیوستاری را در قطبهای متقابل دوگانهای قرار میدهد و این کنش ذهنی فراگیر ...
بیشتر
چکیده
نظریة ساختار دو قطبی و تقابلی، از نظریّة ساختگرایی متأثر شد و برجسته‌ترین نظریّه‌پرداز این حوزه، کلودلوی استروس است که به تحلیل زوایا و ابعاد وجودی انسان در مواجهه با جهان اطراف می‌پردازد. وی معتقد است که ساختار ذهن انسان برای درک پدیدهها، هر پیوستاری را در قطبهای متقابل دوگانهای قرار میدهد و این کنش ذهنی فراگیر در نهایت منجر به تقابلهای دوگانه می‌شود. بنابراین، هر ساختار تفکّر بدوی بر تقابل استوار است. این نگرش، در باورهای ادبیّات عرفانی ما نیز دیده می‌شود. از آنجا که مولوی، خود از واضعان عرصة عرفان اسلامی است، از کتاب مثنوی او می‌توان به عنوان منبعی ارزشمند برای اظهار و ابلاغ آموزههای عرفانی سود جست که سرشار از انواع رابطههای تقابلی حواس ظاهر و باطن، آن هم با زبان تمثیل و یا در قالب حکایت است که می‌توان با تحلیل آنها، ساختار اندیشة مولانا را در حوزة انسان‌شناسی ترسیم کرد. در این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی، با محور قرار دادن رابطة دوگانه لوی استروس، تقابل حواس ظاهری و باطنی را در مثنوی مولوی به عنوان دو ضدّ متعامل که رابطه و پیوند اثرگذاری نسبت به هم دارند، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
مینا تیموری خسروشاهی؛ جلیل امیرپور داریانی؛ ناصر ناصری
دوره 18، شماره 54 ، اسفند 1400، صفحه 23-42
چکیده
چکیده
طنز و طنزپردازی، یکی از شیوههای هنری و اثرگذار و از فروع ادبیّات انتقادی اجتماعی است که در جهت اعتراض به ناهنجاریهای جامعه، با انواع روشهای بیانی و برای مقاصد مختلف به کار گرفته می‌شود. روضة خلد یک اثر تقلیدی از گلستان سعدی است که آموزههای تعلیمی و معرفتی خود را گاهی از طریق طنز، به مخاطب انتقال داده است. این مقاله ...
بیشتر
چکیده
طنز و طنزپردازی، یکی از شیوههای هنری و اثرگذار و از فروع ادبیّات انتقادی اجتماعی است که در جهت اعتراض به ناهنجاریهای جامعه، با انواع روشهای بیانی و برای مقاصد مختلف به کار گرفته می‌شود. روضة خلد یک اثر تقلیدی از گلستان سعدی است که آموزههای تعلیمی و معرفتی خود را گاهی از طریق طنز، به مخاطب انتقال داده است. این مقاله بر آن است تا با نگرشی تحلیلی– توصیفی به بررسی طنزهای موجود در روضة خلد بپردازد. مجد خوافی در این اثر توانسته است با استفاده از شیوهها و ابزار طنزپردازی از قبیل: طعنه و کنایه، مسخره کردن، وارونه جلوه دادن، تشبیه انسان به حیوانات و کودننمایی، اندیشه‌های انتقادی خود را در قالب مضامین فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، مذهبی، تعلیمی و اخلاقی- که طنز غالب در حکایات است - با زبانی ساده و به دور از تندی و خشکی سخن، به کار گیرد. قابل ذکر است که طنز موجود در سخن وی، به صورت مفهومی قابل برداشت است؛ چرا که سعی کرده از کارکرد واژگانی کمتر استفاده نماید و کارکرد بلاغی را مورد توجّه قرار دهد.
آرش مشفقی
دوره 18، شماره 54 ، اسفند 1400، صفحه 43-66
چکیده
چکیدهبا نگاهی ژرفکاوانه به آثار ادبی شاعران و نویسندگان ادبی می‌توان به رشد و تکاپو و ارتباط ادبیّات و روانشناسی پی برد. چرا که، هر اثری که خلق می‌شود خارج از دنیای روانشناسی نمیباشد. زیرا حالات درون روانی خالق اثر بر اثر خلق شده، سایه افکنده و در واقع اثر ادبی بیانگر پویشهای درون روانی ناهشیار و هشیار نویسنده است. ...
بیشتر
چکیدهبا نگاهی ژرفکاوانه به آثار ادبی شاعران و نویسندگان ادبی می‌توان به رشد و تکاپو و ارتباط ادبیّات و روانشناسی پی برد. چرا که، هر اثری که خلق می‌شود خارج از دنیای روانشناسی نمیباشد. زیرا حالات درون روانی خالق اثر بر اثر خلق شده، سایه افکنده و در واقع اثر ادبی بیانگر پویشهای درون روانی ناهشیار و هشیار نویسنده است. یکی از این حالات رایج در افراد، خاصه در شاعران، میتواند افسردگی باشد که منجر به «افسردهواری» می‌گردد. اختلال افسردگی، که داخل طبقۀ اختلالهای خُلقی قرار می‌گیرد، در شکل کامل آن انواع مختلفی دارد که یکی از انواع آن اختلال دو قُطبی ( مانیک- دپرسیو) میباشد. هدف این پژوهش بررسی اشعار فروغ فرّخزاد، معروف به پری شاهدخت شعر معاصر، با توجّه به نشانهشناسی اختلالات دوقطبی (مانیک- دپرسیو) بود. برای این منظور از روش تحلیلی اشعار این شاعر استفاده گردید. بر اساس نتایج حاصل چنین به نظر میرسد، وجود دو کشانندۀ اساسی مرگ و زندگی در اشعار فروغ چشمگیر است. شاعر توانسته است دو درونمایۀ متباین و ضد و نقیض را با شگرد هنرمندانه در لابه لای اشعار خویش جا دهد، که همۀ اینها از حالات درون روانی سرشار از تقابلها و تضادهای انسان نشأت می‌گیرد. عامل اصلی این حالات را می‌توان به شکستها، ناکامیها، و عقب افتادگیهای دانش اجتماعی و... هر انسانی نسبت داد، در اشعار این شاعر به طور برجستهای نمایان است.
شیوا ده بزرگی؛ علی محمد مؤذنی؛ ثوراله نوروزی
دوره 18، شماره 54 ، اسفند 1400، صفحه 67-80
چکیده
چکیده
دیوان سیّد بهاءالدّین از رویکردهای گوناگون قابل بررسی است. یکی از مفاهیم و موضوعات مهمّ و پرکاربرد آن، تمثیل و علی‌الخصوص تمثیل روایی (گسترده) است. وی برای بیان افکار و اندیشه‌های خویش در حوزه‌های دینی، اخلاقی و اجتماعی از حکایات تمثیلی بهره برده است و آن به دلیل اثرگذاری بهتر و بیشتر در ذهن مخاطب بوده، زیرا در پاره‌ای از مباحث ...
بیشتر
چکیده
دیوان سیّد بهاءالدّین از رویکردهای گوناگون قابل بررسی است. یکی از مفاهیم و موضوعات مهمّ و پرکاربرد آن، تمثیل و علی‌الخصوص تمثیل روایی (گسترده) است. وی برای بیان افکار و اندیشه‌های خویش در حوزه‌های دینی، اخلاقی و اجتماعی از حکایات تمثیلی بهره برده است و آن به دلیل اثرگذاری بهتر و بیشتر در ذهن مخاطب بوده، زیرا در پاره‌ای از مباحث بیان مطلب فقط از راه تمثیل و مثال میسّر میباشد. پژوهش حاضر که به روش (توصیفی- تحلیلی) مورد بحث و ارزیابی قرار گرفته شده است، به بیان تمثیل و کاربرد آن، بررسی اشعار در محوریت تمثیل روایی، معرّفی عناصر و ابزار مورد استفاده و پاسخ به پرسش مطرح شده میباشد که طبق یافتههای پژوهش مشخّص گردید تمایلات سیّد بهاءالدّین در بیان تمثیلات رمزی براساس حروف ابجد از برجسته‌ترین ویژگی و هنرهای شاعری وی بوده و از این حیث نسبت به دیگر عناصر دارای بسامد و اثرگذاری بیشتری میباشد.
محمود حکم آبادی؛ راضیه نسبی
دوره 18، شماره 54 ، اسفند 1400، صفحه 81-103
چکیده
چکیده «سه‌گانی» یکی از قالب‌های نوظهورِ شعر فارسی در چند سالۀ اخیر است که از سه قسمت/ لَخت تشکیل شده و در لَخت پایانی، ضربۀ نهایی را بر ذهن خواننده وارد میکند. پایبندی به وزن عروضی یا عدم رعایت آن، باعث ایجاد سه شکلِ «کلاسیک»، «نیمایی» و «سپید» در سه‌گانی‌ها شده است. گرچه وضعِ اصطلاحِ سه‌گانی، نو و ابتکاری ...
بیشتر
چکیده «سه‌گانی» یکی از قالب‌های نوظهورِ شعر فارسی در چند سالۀ اخیر است که از سه قسمت/ لَخت تشکیل شده و در لَخت پایانی، ضربۀ نهایی را بر ذهن خواننده وارد میکند. پایبندی به وزن عروضی یا عدم رعایت آن، باعث ایجاد سه شکلِ «کلاسیک»، «نیمایی» و «سپید» در سه‌گانی‌ها شده است. گرچه وضعِ اصطلاحِ سه‌گانی، نو و ابتکاری است، امّا بحثِ تعدادِ مصراعها و ویژگیها و اصول آن، وجه مشترک بسیاری از کوته سرودههاست. کاربرد لغات و ترکیبات نامأنوس، ایرادهای زبانی و دستوری، آرکائیسم، اطناب و... از جمله معایبی است که به ساختار و بافت سه‌گانی‌ها آسیب میزند. هدف مهمّ این تحقیق، بیانِ چندوچونِ این قالب نو‌ظهور و بررسی نقاط قوّت و ضعف آن است. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که «ایجاز» از مهمّترین ویژگیهای سه‌گانی، برآیندی از سبک زندگی امروزی است که شتاب و فشردگی لازمۀ آن است. در این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و بر مبنای صد سهگانیِ انتخابشده، به بررسی و تحلیل ساختاری و محتوایی این قالب پرداختهایم.
احمد منیری
دوره 18، شماره 54 ، اسفند 1400، صفحه 105-126
چکیده
چکیده
یکی از پر دامنه‌ترین و بحث انگیزترین مباحثی که از دیرباز در میان جوامع بشری مطرح بوده این است که آیا جهان محدود در دنیاست، یا در پس این عالم، عالم دیگری نیز وجود دارد، و اگر چنین عالمی وجود دارد رابطه این دو با هم چگونه است؟ گروهی باورمند به وجود جهانی در پس این عالم‌اند و به تبع آن، میان این دو رابطهای قائلاند، و جمعی ...
بیشتر
چکیده
یکی از پر دامنه‌ترین و بحث انگیزترین مباحثی که از دیرباز در میان جوامع بشری مطرح بوده این است که آیا جهان محدود در دنیاست، یا در پس این عالم، عالم دیگری نیز وجود دارد، و اگر چنین عالمی وجود دارد رابطه این دو با هم چگونه است؟ گروهی باورمند به وجود جهانی در پس این عالم‌اند و به تبع آن، میان این دو رابطهای قائلاند، و جمعی منکر عالمی در پس این جهان هستند. مولوی در مثنوی معنوی به مناسبت‌های گوناگون در باب دنیا و قیامت و مسائل تابع آن سخن گفته است. وی خواب و بیداری را پلی به سوی عقبی می‌داند و بر این باور است که با موت اختیاری و غلبه بر هوا می‌توان عالم عقبی را در این دنیا دید، او ضمن این که عقبی را برتر از دنیا می‌داند بر این باور است که باید در توجّه به دنیا و عقبی توازن قائل بود، زیرا هر یک اهمّیّت و جایگاه خود را دارد و نباید توجّه به یکی سبب بی‌توجّهی به دیگری گردد. هر چند که بسیاری بر این باورند که وی حنفی مذهب است و از مشرب کلامی اشعری پیروی میکند، امّا از بررسی دقیق افکار وی در موارد گوناگون از جمله در باب دنیا و عقبی می‌توان دریافت که وی در مباحث کلامی وسعت نظر دارد و تابع مذهب کلامی خاص نیست. مولوی بر این باور است که بین دنیا و آخرت رابطة عمیقی وجود دارد. این پژوهش مبتنی بر راهبرد مورد کاوی هست و با ابزار گردآوری از اسناد ثانوی و جستجوی کتابخانه‌ای و فیش‌برداری به انجام رسیده است. روش تحلیل نیز تحلیل محتوای کیفی است.
مسعود پرتوی نژاد فومنی؛ محمدرضا شادمنامن؛ علیرضا نیکوئی
دوره 18، شماره 54 ، اسفند 1400، صفحه 127-144
چکیده
چکیده
شادی، یعنی احساس آرامش درونی که باعث درک لذّت روان انسان می‌گردد و جلوه آن در جسم انسان به صورت گشاده‌رویی و خنده متجلّی می‌گردد. امروزه معیارهای گوناگونی برای به وجود آوردن شادی و شادمانی و کاهش نسبی اندوه و ناراحتی معرّفی می‌شود که برخی از آنها تأثیرگذاری اندکی بر نشاط و شادمانی دارند یا اثرات آنها بر خوشی و سرور کوتاه ...
بیشتر
چکیده
شادی، یعنی احساس آرامش درونی که باعث درک لذّت روان انسان می‌گردد و جلوه آن در جسم انسان به صورت گشاده‌رویی و خنده متجلّی می‌گردد. امروزه معیارهای گوناگونی برای به وجود آوردن شادی و شادمانی و کاهش نسبی اندوه و ناراحتی معرّفی می‌شود که برخی از آنها تأثیرگذاری اندکی بر نشاط و شادمانی دارند یا اثرات آنها بر خوشی و سرور کوتاه مدّت است. ادبیّات و به تبع آن اشعار شاعران در زمینههای مختلف، تأثیر روزافزونی بر روح و روان انسانها داشته است. یکی از مهمّترین مسائل از دیدگاه شاعران، بیان شادی و مترادفات آن است. به این منظور در این مقاله به بررسی مقولة شادی از منظر سه شاعر پرداخته شد، که مشخّص گردید خیّام در کنار بینش فلسفی و ریاضی خود، دنیا را گذرا می‌داند و انسان را به نشاط و شادمانی و غنیمت دانستن عمر دعوت میکند. خاقانی در کنار معرفت خود در علوم دیگر، مخاطبان را اغلب به نشاط فرا میخواند و با اشاره به جشنها، اعیاد و بزم پادشاهان و وصف طبیعت با استفاده از استعارات و کنایات مشغول به شادی و سرور میبیند و همچنین سلمان ساوجی نیز سرور و نشاط را بیشتر معنوی می‌داند و به آن تأکید دارد.
رسول کاظم زاده
دوره 18، شماره 54 ، اسفند 1400، صفحه 145-168
چکیده
چکیده
کلیله و دمنه در قیاس با سایر متون هم دستِ خود از جایگاه ویژهای در مباحث نقد روز برخوردار است و به سبب اصول تعلیمی مطرح شده با قالب قصههای متنوع و دیالوگهای موجود در اثنای قصهها نظر منتقدان را به خود جلب کردهاست. پراگماتیسم دیدگاهی است که نتایج عملی عقاید را به عنوان معیار تعیین ارزش و صدق آنها به کار میبرد. این ...
بیشتر
چکیده
کلیله و دمنه در قیاس با سایر متون هم دستِ خود از جایگاه ویژهای در مباحث نقد روز برخوردار است و به سبب اصول تعلیمی مطرح شده با قالب قصههای متنوع و دیالوگهای موجود در اثنای قصهها نظر منتقدان را به خود جلب کردهاست. پراگماتیسم دیدگاهی است که نتایج عملی عقاید را به عنوان معیار تعیین ارزش و صدق آنها به کار میبرد. این مقاله بر آن است با روش توصیفی - تحلیلی با استناد به متن کلیله و دمنه و مباحث نقد روز به این نکته اشاره کند که باید با عنایت به فراداستانها، متن را با توجّه به شکل زبانی – روایی سنجید و از برش جملات از بطن داستان و جاری کردن حکم دربارۀ آن خودداری کرد. آنچه گاه با نقد سطحی، عبارات شخصیّتهای منفی داستانها را به عنوان ضدّ ارزش مطرح میکند، در ادامه در تقابل «خیر و شرّ» رنگ میبازد و جای خود را بر نتیجهای اخلاقی و ارزشی میدهد. کلیله و دمنه در واقع روایتگر وضعیت اجتماعی– اخلاقی عصر خویش است و نسخهای که ارائه میدهد چه بسا با ماکیاولیسم و پراگماتیسم که محصولی چون اومانیسم دارد، بسیار متفاوت است. بررسی ساختار روایی داستانها نشان میدهد سطح زیرداستانی در تبیین ایده اصلی و اندیشه غالب فراداستان است و هر چندگاه روساخت عبارات داستانی کلیله در نگاه اوّل پراگماتیستی باشد ولی با توجّه به فضای داستان و گفتمان حاکم در لایه‌های روایی و نتیجه داستان نمیتوان عبارت پراگماتیسمی یا ماکیاولیستی را بدان اطلاق کرد.
محمدتقی مقتصودی؛ احمدرضا یلمه‌ها؛ محمد حکیم آذر
دوره 18، شماره 54 ، اسفند 1400، صفحه 169-190
چکیده
چکیده
نسخه مرآت‌السالکین میربابا پسر میردرویش نقشبندی یکی از آثار مکتوب قرن دوازدهم هجری قمری است. که چندان شناخته شده نیست و نگارنده قصد دارد ضمن معرّفی این اثر برخی از ویژگی آن را در قالب این مقاله مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. با توجّه به متن این اثر این کتاب در موضوع ادبیّات عرفانی وتصوّف نقشبندیّه است و در سال (1118) هجری قمری به رشتة ...
بیشتر
چکیده
نسخه مرآت‌السالکین میربابا پسر میردرویش نقشبندی یکی از آثار مکتوب قرن دوازدهم هجری قمری است. که چندان شناخته شده نیست و نگارنده قصد دارد ضمن معرّفی این اثر برخی از ویژگی آن را در قالب این مقاله مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. با توجّه به متن این اثر این کتاب در موضوع ادبیّات عرفانی وتصوّف نقشبندیّه است و در سال (1118) هجری قمری به رشتة تحریر درآمده که تاکنون هیچ پژوهشی در این خصوص صورت نگرفته است. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل مرآت‌السالکین بر اساس متدولوژی خاص ادبی و معرّفی آن به علاقهمندان ادبیات فارسی است، این تحقیق که براساس و شیوة اسنادی توصیفی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای بررسی و تحلیل شده و در صدد پاسخگویی به این پرسش است که این نسخه از کیست و ویژگی آن در چیست؟ جز کدام حوزة ادبی است؟ و معرّفی آن چه تأثیری در شناخت ادبیّات فارسی خواهد داشت؟ در پژوهش پیش رو به این پرسشها پاسخ داده خواهد شد که همین موضوع ضرورت و اهمّیّت این تحقیق را اثبات میکند، لذا تصحیح و بیان ویژگی ادبی این نسخه به عنوان یکی از آثار مکتوب ادبی قرن دوازدهم ونسخه منحصر به فرد شناخته نشده حایز اهمّیّت شناخت و ضرورت قرار میدهد.
علی اکبر بزی؛ احمدرضا کیخای فرزانه؛ بهروز رومیانی
دوره 18، شماره 54 ، اسفند 1400، صفحه 191-216
چکیده
چکیده
عشق پدیده‌ای است که تمام احساسات و جریانات درونی عاشق را متحوّل و شخصیّت جدیدی از وی می‌سازد؛ هدایت او را بر عهده می‌گیرد و به تناسب هر فرد جلوه‌های گوناگونی به خود می‌گیرد. عطّار، مولانا، سعدی و حافظ بهترین شاعرانی هستند که در اوصاف عشق سخن گفته‌اند. اینان در اشعار خود از تعبیرات خاصّی بهره برده‌اند که نشان از ذوق عاشقانه ...
بیشتر
چکیده
عشق پدیده‌ای است که تمام احساسات و جریانات درونی عاشق را متحوّل و شخصیّت جدیدی از وی می‌سازد؛ هدایت او را بر عهده می‌گیرد و به تناسب هر فرد جلوه‌های گوناگونی به خود می‌گیرد. عطّار، مولانا، سعدی و حافظ بهترین شاعرانی هستند که در اوصاف عشق سخن گفته‌اند. اینان در اشعار خود از تعبیرات خاصّی بهره برده‌اند که نشان از ذوق عاشقانه آنها دارد. با توجّه به اهمّیّت مسأله عشق، این پژوهش با رویکرد توصیفی– تحلیلی، به بررسی عشق و مضامین آن در غزلیات این چهار شاعر بزرگ پرداخته است. براساس نتایج، از جمله نقطه نظرات مشترک بین این چهار شاعر می‌توان نمونههای زیر را بیان نمود. از نظر همة آنها همانگونه که معشوق ازلی و ابدی است، عشق نیز آغاز و انجامی ندارد. جهان جلوة معشوق حقیقی است، عشق پدیده‌ای غیرقابل وصف و بیشرح و بیان بوده و بر عقل برتری دارد. در زمینة تفاوت دیدگاههای این چهار شاعر در مورد عشق نیز این نتیجه حاصل شد که: عطّار و مولانا فقط یک معشوق دارند و آن هم خالق یکتاست که تمام غزلیّات عاشقانه آنان در مورد اوست. امّا در غزل حافظ چهرة متفاوتی از معشوق مشاهده می‌شود؛ گاهی الهی است، زمانی جسمانی و گاهی نیز اجتماعی میباشد. معشوق سعدی نیز زیبا است، امّا به او اعتنایی ندارد.
)